Siyasal partileri anlamak: Demokrasiye geçiş yolları (Ergün Özbudun)

Demokrasiye geçiş yolları

"Birçok yazar, demokrasiye geçiş yolunun, bağımsız ağırlık taşıyan bir faktör olduğunu, geçişte izlenen yolun, ortaya çıkacak demokrasinin niteliklerini ve istkrarını etkileyeceğini ileri sürmüşlerdir. Stepan, demokrasiye geçişin sekiz yolu olduğunu ifade etmektedir. Bunlardan üçü, savaş ve fetih gibi dış faktörülerin ağırlıklı olduğu demokratlaşma yollarıdır ki, burada bunlar üzerinde durmayacağız. Çünkü bu yollar İkinci Dünya Savaşından sonraki bazı önemli demokratlaşma örneklerini (Batı Almanya ve Japonya'nın işgal kuvvetlerinin öncülüğünde demokratlaşmaları gibi) kapsamışlarsa da, "son otuz yıldır ve görünür gelecekte demokratlaşma örneklerinin ezici çoğunluğu, dış askeri güçlerden çok, sosyo-ekonomik güçlerin anahtar rolü oynadığı örnekler olmuştur ve olacaktır." Geri kalan beş yol iç dinamiklerin sonucudur: (a) Demokratlaşma hareketinin, otoriter rejimin kendi içerisinden başladığı durumlar; (b) Otoriter rejimin, toplumun girişimiyle sona ermesi; (c) Partiler arası sözleşmeler (paktlar); (d) Demokratik reformcu partilerin öncülüğündeki örgütlü ayaklanmalar; (e) Marksistlerin öncülüğündeki devrimci savaş.

Daha basitleştirilmiş bir sınıflandırmayla, dış kaynaklı demokratlaşma dışındaki yolları üçe ayırmak mümkündür. "Reform", yani demokratlaşma hareketinin otoriter rejimin kendi yöneticileri tarafından başlatılarak sonuca ulaştırılması; "kopma", yani eski rejimin şu veya bu biçimde zor kullanımıyla yıkılması; ve otoriter rejimin yöneticileri ile demokratik muhalefet arasında bir uzlaşmayı içeren "sözleşme" ya da "pakt" yolu. Üçüncü demokratlaşma dalgasının ilk örnekleri İberya yarımadasında ve Latin Amerika'da görüldüğünden bu yollar, Linz'in yazılarının da etkisiyle, ulusararası literatürde bile İspanyolca karşılıklarıyla (sırasıyla, reforma, ruptura, ve pactada) anılır olmuştur. Hatta sözleşme yolu da, geçiş sürecinin reforma veya kopmaya daha yakın oluşuna göre, "reform sözleşmesi" (reforma - pactada) ve "kopma sözleşmesi" (ruptura - pactada) olarak genellikle ikiye ayrılmaktadır. Huntington da, çok yeni bir eserinde demokrasiye geçiş süreçlerini, "dönüşüm" (transformation), "yerine geçme" (replacement) ve "yer değiştirme" (transplacement) olarak üçe ayırmıştır. Bu yolların sırasıyla, reform, kopma ve uzlaşma yollarına tekabül ettiği açıktır."

Demokrasiye geçiş sürecinde anayasa yapımı, Ergün Özbudun 
(Bilgi Yayınevi - Şubat, 1993)