Kadınlar Günü: Toplumsal Cinsiyet Rolü ve Rolleri

Kadın meselesi üzerine tartışmaları hala dikkatle izliyorum. Bu konuda kafamı karıştıran Türkiye'de toplumun pek çok kesiminin demokrasi ve bunun hukuk devletinde yer edinmesi gerekliliği üzerine çabalamamak, birkaç söz söylememek için pek çok bahanesi varken kadın meselesinin ucuz ve eften püften bir mesele olduğunun itirafı. Zira demokrasi kadın hareketiyle gelmez, kadınlara demokrasinin ne olduğunu anlatabilecek pro-feminist de pek yok gibi görünüyor. Ancak kadın hareketinin varlığı demokrasi varmış gibi gösterebilir, toplumsal siyaset rolleri mi demeliyiz buna?

Toplumsal Cinsiyet Rolleri uzun zamandır sivil toplumun, feminizm ile ilgilenenlerin üzerinde durduğu bir konuydu. Cinsel kimlik, yönelim, edinimlerini toplumun -genelde en baskıcı- kesimlerinin terazisi ile anlaşıldığı bir dönemden sonra, kadınlar ve diğer baskı görenler bu baskıcı düzenin nedenlerini ve oluşumunu anlamaya karar verip incelediler.

Azınlıkta kalmanın neden baskı görmek olduğundan çektikleri sıkıntı ile bir araya gelip, toplumun baskıcı ya da değil, önyargılarının adalet, eşitlik ve özgürlük ile ilişkisi üzerine düşündüler.

Zira herhangi bir çağda ya da kültürde erkeğe özgü olarak bağdaştırılmış davranış özellikleri toplumsal bağlarda etik normların yerini almaya başladığında, bu davranış özellikleri icabında toplumda belli ayrıcalıkların elde edilebileceği hakkını sağladığında, işgüzarca bürünülmesi basit roller haline gelebilir.

Türkiye'de azınlıkta kalanlar ciddi sıkıntılar çekerken, bugün bu konunun böyle toplumsal bir eğlenceye dönüşmesi eminim pek çok insanı üzüyordur.

Toplumsal cinsiyet ya da diğer rolleri yeni bir konu değil. 16.yy'dan 18. yy'a Venedik Cumhuriyeti'nde toplum belli dönemlerde İtalyan folklorünün temsil ettiği karakterlerin kostümlerini giyerek şehirde bir araya gelirken sınıf, cinsiyet vs. gibi toplumsallığı belirleyen özelliklerden kurtulmayı deneyecek, 19. yy İngiliz yargısında yargıçlar bilgeliği temsil eden beyaz saçlı (Ve hatta toplu) peruğu temsilen takacaktı, 21. yy Modern Türkiye'sindeyse toplum CV'sinin temsil ettikleri, yakınlarının temsil ettikleri, testesteronunun ve hatta östrojeninin temsili işleriyle bir modern toplumu sürdürmeye çabalayacaktı.

Kişiliğin, kişiliğin karakterinin gelişimi üzerine pek çok teori var, cinsellik de burada önemli bir yer tutuyor. Zira cinsel özellikler toplumdaki çeşitli yankısının hengamesinde kişiliğini insani üretkenlik hatta yetişkinliğe geçişteki değişimi üzerinden tekrar sorgulamasını getiriyor. 

Bu nedenle mutlu bir sevgililik olmuyor, belki mutlu sevgililiklerin toplumla paylaşabileceği pek birşey olmuyor. İlk aşk acısından sonraki sevgililerde hep o abartı mutluluk halleri ya da rolleri ile, birşeyler yarım bırakılmış, sevmenin ve sevilmenin anlamının keşfedilemediği, toplumsal ilişkilerde yeniden bir değer olarak üretilemediği sadece kurallarla kementlenmiş bir toplumda yaşamayı sürdürüyoruz. 

Ben de bir zamanlar birini sevmenin ve sevilmenin dışarının tüm baskısına karşı bir direniş olduğuna inanırdım. Ancak artık böyle bir çabaya gerek yok çünkü sevgili olmanın bile toplumsal bir biçimi, rolü var.

Kadınlardan öğrendiğimi hatırladığım ilk ve sanırım hala en önemli şey, birini sevmenin yürekle olması gerektiğiydi. Çünkü insan olmanın tarihine has bu olguyu hissedebilmenin, anlamanın tek yolu buydu. Bunu öğrendiğimde, cinsel çekimden ne kadar farklı olduğunu öğrenebilmiştim. Yüreğiyle sevmek için de üzülmekten, acı çekmekten korkmadan cesur olması gerektiği. Zira içinde cinselliğin de olduğu bir yaşam biçiminin getirdiklerini var gücüyle insan olmanın anlamına dönüştürdüğün bu ilişkiler gerçekten kimi zaman çalkalayıcı olabiliyordu.

Ne kadar sevip sevilebildim, doğrusu pek olmadı. Bazen ben cesur olamadım, bazen başkası. Bazen ben anlayamadım, ya da sevilmedim. Önemli miydi, elbette önemsiz değildi. Ama en azından sevmek ve sevilmek nedir biliyorum. Hala zor anladığım, anlayamadığım oluyor. Ve dürüstçe söyleyebilirim ki toplumsal cinsiyet rolleriyle bir karşı cinsimin gönlünü kazanmaya hiç çabalamadım. Çünkü cinsel özelliklerle bağı kurulan bir ilişki insaniliği giderek anlaşılmaz kılan karşılıklı iki kırık aynaya dönüştürür. Sevdiğim insanla hiç ara vermeden sevişebilirim ancak sevişmenin sadece kendisi insan olmayı yeterince hatırlatmıyor. Biriyle yakınlaşmanın tek bir anlamı yoktur. Sevilen kişiye sevginin nedeni hakkında edilebilecek en temel itiraf insan olduğu içindir.

Rol model diye çıkan insanları izledikçe daha da umutsuzlaşıyorum,  Türkiye'de kadınların belki %95'i özgürce sevişemiyor.  Konu toplumsal cinsiyet rolleri ama kimse konuyu cinselliğe getirmiyor.

Kız mı kadın mı meselesinin Türkiye'de kadınların bekaret kemeri denen her kadında olmayan kimi kadınlarda da farklı biçimlerde olan, kimi tarafından bakirelik için Allah'ın bir lütfu, kadına bir mesajı olduğu ileri sürülen, belki de büyük ihtimalle oluşumu zor bir biyolojik sürecin getirisi olması da mümkün, hatta işin içine Darwin'i de katarsak belki çağlardır kadınların özgürlüğünün kısıtlı olması nedeniyle de olabilecek bir bedensel kısım ile ilgili.

Kızın daha çok ailesinin kızı gibi henüz bireyselliğe tam anlamıyla adım atamamış genç insanlar için kullanılmasının doğru olduğunu düşünüyorum. İleriki yaşlarda kız arkadaşlarımın kimi zaman yaptıklarıyla, kimi zaman bir sözleriyle büyüdüğünü düşündüğüm anlarda bağımsız bir birey olmaya adım attıklarını fark edip kadın olmaya başladıklarını anlardım, kadın kız farkı bu olabilirdi. Yetişmek zor bir süreç ve henüz çok gençken daha çok okul koridorlarında ebeveynlerin giydiği kıyafetleri giymeye özenen kimi zaman giyen kız arkadaşlar olurdu, elbette kimi zaman bu genç insanların yaşadıkları sorunlar ve hatta travmalarıyla, yetişkinliğe özenmesi, ve akılsal ve toplumsal konum ile ilgili bir durumu dışsal şeylerle yansıtmayı denemesi üzücü, tedirginlik verici bir durum.

Tıpkı kıyafet gibi, bedenin de kamusal normlarla ilişkilendirilmesi yetişen bireyin aklını feci biçimde zorlayacak bir durum. Vücudumuzdaki değişimleri nasıl dehşetle izlediğimizi ve ruhsal buhranlara sürüklendiğimizi açıkcası kendi adıma genç öğrencilik yıllarımdan hatırlıyorum. Tam bu süreçte, öğrencilere liseye giriş sınavı için çalışmaya yüklenilmesi biraz acayip geliyor, ancak sanırım bu dönemi atlatmanın en iyi yolu akılsal ve bedensel belli çalışmalara, aşırıya kaçmadan, disiplinle çaba vermek. Üstelik hep tavsiye edilen Dünya Klasiklerinin bence okunabileceği en iyi dönem de bu dönem, bugün iyice karmaşık hale getirilmiş yetişkinlerin dünyasına geçişte muhteşem bir yardımcı olabilir her biri, özellikle aile, toplum, birey olma konularını işleyenlerinin ve tabii ki yayınlamak için o klasiklere hak ettikleri emeği veren yayın evlerinden seçilmesiyle (Hiç yoktan genç bireyler seçkinci olmayı da öğrenmiş olur)... Tek sorun bu herkes için bu kadar kolay ve hatta acısız mümkün olamıyor. Bir de bu kadar konuşmuşken kendi cinselliğimden de örnek vermem gerekirse, çok da beğenmemiştim bu değişimi diye hatırlıyorum...

Önyargının bu kadar çok olduğu bir toplumda kadınlar da önyargısız değil, ve önyargıların buzlarının kimi zaman bu toplumsal cinsiyet rolleri ile kırıldığını görüp, kimi zaman imreniyorum, üstelik daha sonra belki ilişkilerini farklı anlamlı yollara da sokabiliyorlardır. Ancak bu neden bu kadar önemli biraz sorguluyorum. Erkeklik halleri denen cinsiyet rolleri cinselliği kişilikleriyle çatışmalı ve bunu kibar olmayan kaba davranışlarını kişilik karakteri olarak uyumlu hale getirmeye çalışan insanların şaşkınlıkları. İngilizler de Fransızlar da en az Türkler kadar cinselliği seviyor. Ancak kibarlığın da gayet iktidar gerektiren birşey olduğu da kabul edilebiliyor.

Cinsiyet rolleri konusunda bence bir önemli konu da eğlence hayatı. O da Türkiye'de yok. Ve elbette olduğunda da suistimal ediliyor. Daha seçkinci ortamlarda da yine bu konulardaki karışıklıkları fark edebiliyorsunuz. Loş, parlak ışıklarının altında o gece tüm güzelliğiyle sokağa çıkmış bir karşı cinsle şehirde bir yerde o night fever denen duyguyla müziğe eşlik etmek kadar güzel ve heyecanlı bir şey az vardır şehir hayatında. Zira bu bahsettiğim buzulların, önyargıların toplumsal bilmem ne rolleriyle kırılmasına buralarda gerek yok.  Bu anlattığım Türkiye'de nasıl daha iyi ifade edilir henüz bulamadım. Şunu söyleyebilirim ki eğlence hayatını doğru düzgün yaşamamış insanların toplumsal cinsiyet rollerinin saçmalığını cinselliği reddetmeden fark etmesi, anlaması zor.

Kimi kadınlar erkekliğin özelliklerini davranışlarımda manifeste etmediğimde sanki bir geleneğin buyruğuymuş gibi güçsüz, yetersiz biri olduğuma kanaat getiriyorlar. Geleneksel kadınların da çekici olduğunu düşünsem de çok umursamıyorum. Asıl sorun kadınlar artık ilk aşk acısını affedemeyecek kadar güçsüzleşiyor. Ve belki asıl sorun, aşk acısının cinselliği cinselliğin de kişiliği ve kişisel tarihi sorgulatması bir hayli ağır geliyor. Eski nesillerin ilişkilerinde sorumluluklar daha çok yer tuttuğundan sevmek, sevilmek ve hatta cinsellik emek vererek zamanla öğrenilebiliyordu, ama bugün insanlar yavaşlığa pek dayanamıyor. Yeni nesillerde modern hayatın kimlikleri bu acıyı ancak hafifletiyor. İnsanlar ne kadar Dostoyevski okusa da bugün karşılaştıkları insan olmanın her karmaşasında toplumsal rollerden biri can simidi olabiliyor.

Sevip sevilmek toplumsal cinsiyet, medeni beraberlik, sınıf rollerinin kementleriyle çirkinleşiyor. Kadınlar da erkekler de ne olursa olsun her kişilik karakterinin bir alt sesi olarak cinsel bir klişe bekliyor. 

Demokrasinin yaşadığı yerlerdeyse, insanlar sevip sevilebiliyor ve sevip sevilmenin coşkusunu emeğiyle güzel bir ilişkiye, güzel bir eve, güzel bir topluma dönüştürebiliyor. Bu sadece yaşamın paylaşıldığı insanlarla değil arkadaşlarla da böyle.

Bunların mucizevi yanını ne kadar unutursak, o kadar ayrımcı siyasetlere kapılıyoruz.

Siyasete bu kadar ihtiyacımız olmadığını anlayamıyoruz.

Siyaset modernleşme için, anladığım kadarıyla, iyi bir araç ancak modern insanın çok da siyasi olduğunu sanmıyorum.